Όταν τα παιδιά δημιουργούν πολιτισμό, το αποτέλεσμα ανταμείβει μικρούς και μεγάλους. Η Φραντζέσκα Παπαγιαννοπούλου, εμπνεύστρια του προγράμματος “TINOS Guide & Seek”, κατάφερε να φέρει τα παιδιά της Τήνου σε άμεση επαφή με τον τόπο τους και την πολιτιστική κληρονομιά του, μέσα από τον πρώτο πολιτισμικό οδηγού του νησιού, από παιδιά για παιδιά! Το όνομα “Guide & Seek” του προγράμματος προκύπτει από την αγγλική έκφραση “hide & seek” που σημαίνει κρυφτό, ένα από τα πιο αγαπημένα παιδικά παιχνίδια. Ο πρωτότυπος πολιτισμικός οδηγός δημιουργήθηκε από σχολικές ομάδες μαθητών/μαθητριών της Γ’ τάξης, όλων των Δημοτικών Σχολείων της Τήνου, συνοδεία των εκπαιδευτικών τους, μέσα από τις πιο όμορφες βιωματικές εμπειρίες. Η Φραντζέσκα Παπαγιαννοπούλου μας “ξεναγεί” στα νησιώτικα μονοπάτια, μέσα από τα μάτια των παιδιών!

 

 

Πώς ξεκίνησε η ιδέα για τη δημιουργία ενός πολιτισμικού οδηγού από παιδιά για παιδιά; Ποιο ήταν το έναυσμα;

Η ιδέα δημιουργίας αυτού του έργου δόθηκε, θα λέγαμε, από τον ίδιο τον τόπο. Οι ντόπιοι συνηθίζουμε να χωρίζουμε το νησί γεωγραφικά σε μεριές π.χ. τα πάνω, τα κάτω, τα έξω μέρη, ενώ κάθε μεριά  φημίζεται και για κάτι. Έτσι στον Πύργο βρίσκει κανείς καλούς μαρμαροτεχνίτες, στον Φαλατάδο καλό σταφύλι και τα παράγωγα αυτού, κρασί και ρακί, ή στο χωριό Βωλάξ βρίσκει καλάθια πλεγμένα στο χέρι. Το γεγονός αυτό, σε συνδυασμό με το ότι αγαπώ το παιδικό βιβλίο, στο οποίο οι λέξεις αντικαθίστανται συχνά από  εικόνες, προκειμένου παιδιά μικρότερης ηλικίας να τις “διαβάζουν”, μου έδωσαν την ιδέα. Σκέφτηκα τον χάρτη της Τήνου, που αντί για τα ονόματα των χωριών θα είχε σήματα κατατεθέν στα διάφορα μέρη του π.χ. στο Βωλάξ ένα καλάθι, στον Πύργο έναν μαντρακά (εργαλείο των μαρμαράδων κ.λ.π.). Έναν οδηγό για παιδιά. Με δεδομένο ότι αφορά τα ίδια, αργότερα σκέφτηκα ότι θα είχε ενδιαφέρον να τον δημιουργήσουν τα ίδια, μιας και συνήθως “μιλούν” οι μεγάλοι γι’ αυτά.

 

 

Ο πολιτισμικός οδηγός Τήνου του προγράμματος TINOS Guide & Seek δημιουργήθηκε ουσιαστικά από την άμεση επαφή των ίδιων των παιδιών, με πολιτιστικούς χώρους και φορείς του νησιού. Πώς βίωσαν τη συγκεκριμένη εμπειρία και πώς αυτή μεταφράζεται στο τελικό αποτέλεσμα του οδηγού;

Ακριβώς! Ως πολιτιστικοί χώροι σε αυτή την περίπτωση ορίστηκαν τόσο τα μουσεία μας, όσο και ορισμένα από τα φυσικά τοπία του νησιού μας, όπως για παράδειγμα το λατομείο του μαρμάρου στον Πύργο, το σεληνιακό τοπίο με τους γρανιτενιους βράχους στο χωριό Βωλάξ, ή τα γραφικά σοκάκια της Χώρας, δηλαδή του κέντρου. Πολιτιστικοί χώροι ήταν τα πρώην κατώγια και νυν εργαστήρια καλαθοπλεκτικής δύο ηλικιωμένων παππούδων, ορισμένα από τα πρώην δημοτικά σχολεία των χωριών, τα οποία δε λειτουργούν, όπου και οι κυρίες αυτών έφτιαξαν παραδοσιακά γλυκά με τα παιδιά, προκειμένου εκείνα να καταγράψουν τις συνταγές τους.

Τα εργαστήρια των παιδιών είχαν τη μορφή εξερεύνησης, και μεγάλο μέρος αυτών λάμβανε χώρα σε εξωτερικούς χώρους, γεγονός που κέρδισε τα παιδιά. Σημαντικό ρόλο έπαιξε το παιχνίδι και το πλαίσιο που δόθηκε στα ίδια. Είχαν αναλάβει να φτιάξουν τον πιο διασκεδαστικό οδηγό του νησιού τους για παιδιά! Χάρτες για κάθε σημείο ενδιαφέροντος, ακροστιχίδες με γρίφους που οδηγούσαν στον προορισμό, μεγεθυντικοί φακοί, φωτογραφικές μηχανές, αυτοκόλλητα κρυμμένα ήταν τα εργαλεία τα οποία έπαιξαν καθοριστικό ρόλο στη δημιουργία θετικών εμπειριών για τα παιδιά.

Όσον αφορά το πώς αποτυπώνεται αυτό στον οδηγό, η δομή αυτού, οι διάφορες πορείες που προτείνονται είναι και οι πορείες που ακολούθησαν και οι συμμετέχοντες/συμμετέχουσες, δημιουργοί του.

 

 

 

Η επαφή των παιδιών με τους παραπάνω χώρους έγινε με τη μορφή ενός παιχνιδιού εξερεύνησης. Μήπως τελικά αυτού του είδους οι βιωματικές εμπειρίες είναι το «μυστικό» για να έρθουν οι μικρότερες ηλικίες σε επαφή με τον πολιτισμό;

Εξαρτάται από το πώς ορίζουμε την έννοια του πολιτισμού. Πολιτισμός είναι και η ίδια η γλώσσα που μιλάμε και με αυτή την έννοια, τα παιδιά, ήδη από τη βρεφική τους ηλικία έρχονται θα λέγαμε σε επαφή με τον πολιτισμό. Την αγκαλιά, το γέλιο, τη βλεμματική επαφή,  τους ήχους της μητρικής τους γλώσσας. Ο πολιτισμός είναι διάχυτος στην καθημερινότητά τους και τα παιδιά μετέχουν σε αυτον, από πολύ μικρή ηλικία.

Στο πρόγραμμα στόχος ήταν να έρθουν τα ίδια σε επαφή με πτυχές του πολιτισμού που υπάρχουν στον τόπο μας, στην παράδοσή μας και ταυτόχρονα να δημιουργήσουν τα ίδια “πολιτισμό”, αφήνοντας το αποτύπωμά τους στον οδηγό με τις δικές τους φωτογραφίες, ζωγραφιές με τα δικά τους λόγια, τις δικές τους προτάσεις, για ένα παιδί επισκέπτη του νησιού μας.

Γενικότερα πιστεύω πολύ στη δύναμη που έχει η μη τυπική εκπαίδευση, η εμπειρία, η εργασία των παιδιών σε ομάδες με την κατάλληλη υποστήριξη -και όχι καθοδήγηση- στη δύναμη που έχουν τα εργαλεία και το παιχνίδι. Είναι επίσης σημαντικός ο υπολογισμός του χρόνου σε σχέση με τις ανάγκες των παιδιών. Π.χ. στα διάφορα μουσεία δεν εξετάσαμε όλα τα εκθέματα. Η εξερεύνηση ήταν εστιασμένη σε ένα-δύο από αυτα, γεγονός που επέτρεψε το να διατηρηθεί το ενδιαφέρον των παιδιών, ή το να δοθεί μια κάποια οριοθέτηση. 

Φυσικά, ένα τέτοιο πρόγραμμα στηριζόμενο σε αυτή την προσέγγιση δεν έρχεται να αντικαταστήσει το σχολείο, αλλά να λειτουργήσει συμπληρωματικά αυτού, προς όφελος των παιδιών.  

 

 

 

Τι ακριβώς θα βρούμε μέσα στις 112 σελίδες του οδηγού; Με ποιον τρόπο έχουν προσεγγίσει τα παιδιά τη γνωριμία μας με τα ενδιαφέροντα μέρη της Τήνου;

Αυτό είναι έκπληξη! Διότι  αν το αποκαλύψουμε χάνεται η μαγεία. Το μόνο που θα σας πούμε είναι οτι ο οδηγός κινείται σε δύο κεντρικούς άξονες, και αυτό για να υπάρξει ισότητα στην προβολή των διαφορετικών μερών. Οι δύο κεντρικές θεματικές είναι οι τέχνες του τόπου και οι μύθοι, όπως τις απέδωσαν τα παιδιά. Στο πλάι αυτών σημαντικές πληροφορίες π.χ. για τοπικά προϊόντα, έθιμα, περιπατητικές διαδρομές,  tips, χάρτες, γρίφοι που θα σας βοηθήσουν στην εξερεύνηση του τόπου μας, ή Top 10 προτάσεις “πριν φύγεις απ’ την Τήνο μην ξεχάσεις να…” είναι ορισμένα από αυτά.  

 

Θα έλεγες ότι ο συγκεκριμένος οδηγός δίνει μια «πλούσια» γεύση από αυτά που μπορεί κανείς να δει στο νησί, και τελικά να τον πείσει να επισκεφτεί την Τήνο;

Θα έλεγα πως είναι μια πρόκληση και πρόσκληση ταυτοχρόνως. Αν και δεν είμαι το κατάλληλο άτομο για να το κρίνει, θεωρώ πως ναι. Εξάλλου, ένας από τους στόχους του έργου ήταν η ήδη υπάρχουσα προβολή της Τήνου, ως φιλικού προς τις οικογένειες προορισμού. Αναφέρω οτι δεν είμαι η κατάλληλη να το κρίνει, κι αυτό γιατί η ομάδα στόχου του έργου, η ομάδα που δουλέψαμε και από την οποία αξιολογήθηκε το πρόγραμμα, δεν ήταν τα παιδιά επισκέπτες του νησιού, αλλά τα παιδιά που κατοικούν χειμώνα-καλοκαίρι στο νησί, των οποίων οι ευκαιρίες για εξωσχολικές δραστηριότητες δεν είναι οι ίδιες με αυτά των πόλεων, για παράδειγμα. Φυσικά, ως προϊόν και πρακτική έχει ως αποδέκτες τους μικρούς επισκέπτες και τις μικρές μας επισκέπτριες, και αυτό μας δίνει πολλή χαρά. Έχει ίσως εδώ ενδιαφέρον να πούμε ότι το καλοκαίρι που μας πέρασε, διοργανώσαμε εργαστήρια εξερεύνησης, βασισμένα στον οδηγό σε συνεργασία με το Ίδρυμα Τηνιακού Πολιτισμού, στα οποία έλαβαν μέρος και ντόπια παιδιά παρέα με παιδιά επισκέπτες. Αυτή η ανταλλαγή ήταν πολύ ενδιαφέρουσα, και ενώ δεν ήταν στα αρχικά μας πλάνα, ήταν σπουδαία “ανταμοιβή”! 

 

 

 

Έχει περάσει ένας χρόνος από την αρχική ιδέα δημιουργίας του οδηγού, που σήμερα βρίσκεται πια τυπωμένος στα χέρια μας. Πώς νιώθεις για αυτή τη διαδρομή και το αποτέλεσμά της, και τι θα μείνει ανεξίτηλο στη μνήμη σου;

Χαρά, ευγνωμοσύνη και συγκίνηση. Αυτά νιώθω. Χαρά γιατί μια ιδέα έγινε πράξη. Ευγνωμοσύνη για τη στήριξη που έλαβα από τον τόπο και τους ανθρώπους του, είτε αυτοί εκπροσωπούσαν τους διάφορους φορείς μας από τις θέσεις τους, είτε ήταν οι ηλικιωμένοι, οι νέοι κάτοικοι των χωριών που κατέχουν τις  τέχνες του τόπου μας. Συγκίνηση, γιατί όλο αυτό το ταξίδι το μοιράστηκα.  

 

Πού μπορεί να βρει κανείς τον πολιτισμικό οδηγό του TINOS Guide & Seek;

Ο οδηγός είναι διαθέσιμος στην ιστοσελίδα μας Tinos Guide & Seek τόσο στην ελληνική όσο και στην αγγλική γλώσσα.

 

 

Ποιος ο ρόλος των εκπαιδευτικών των σχολείων του νησιού που συμμετείχαν, στη δημιουργία του οδηγού;

Το να έχεις τη στήριξη εκπαιδευτικών από όλα τα δημοτικά σχολεία του νησιού, είναι κάτι πολύ συγκινητικό για μένα. Αν δεν υπήρχε η εμπιστοσύνη όλων αυτών των προσώπων, τίποτα από όλα αυτά δε θα μπορούσε να έχει συμβεί. Ο ρόλος τους ήταν καθοριστικός, και αυτό γιατί μας βοήθησαν στο να επικοινωνήσουμε το πρόγραμμα στους γονείς των παιδιών, συνόδευσαν τις τάξεις τους στις δραστηριότητες του προγράμματος, μεταβίβασαν τα γράμματα που στέλναμε στις τάξεις τους για τα διάφορα ραντεβού μας, και όλα αυτά με απόλυτη συνέπεια. Ακόμα και όταν προέκυψε το κλείσιμο των σχολείων λόγω του ιού, ήταν όλοι και όλες πρόθυμοι και παρόντες να μας βοηθήσουν, για να το ολοκληρώσουμε και να τρέξουμε το τελευταίο μας εργαστήριο εξ’ αποστάσεως.

Αναπτύχθηκε ένα ωραίο κλίμα ανάμεσα στους ίδιους και στους εμψυχωτές του προγράμματος που “έτρεξαν” τις δραστηριότητες και αυτό το έκανε το πρόγραμμα μια συλλογική διαδικασία. Έκαναν χώρο στο μοίρασμα. Ο τρόπος που στάθηκαν, έμοιαζε με παιδιού που λαχταρά να παίξει με τους συμμαθητές του, να ψάξει στα σοκάκια, να γελάσει… Και γι’ αυτό τους ευχαριστώ!

 

 

 

Αν μπορούσες να συγκεντρώσεις τα βασικά σημεία του θετικού αντίκτυπου της δημιουργίας αυτού του οδηγού πάνω στα παιδιά, ποια θα ήταν αυτά;

Στο κάθε παιδί λειτούργησε διαφορετικά, και αυτό γιατί το καθένα έχει πολύ διαφορετικά ερεθίσματα από το άλλο. Πολλά από τα παιδιά επισκέφτηκαν για πρώτη φορά τα διάφορα σημεία της εξερεύνησης και τα μουσεία, ακόμη και αν αυτά απέχουν λίγα μέτρα από τα σπίτια τους. Σε αυτά που είχαν επισκεφτεί τα μέρη προηγουμένως, δήλωσαν οτι δεν είχαν πάει για να παίξουν και έδωσαν ιδιαίτερη έμφαση στον τρόπο,  στα εργαλεία αλλά και στην εργασία σε ομάδες. Το βλέμμα τους όταν τους δώσαμε τους οδηγούς, είναι κάτι που δε θα ξεχάσω. Είναι μια απόδειξη στα χέρια τους, για το ότι όταν βάζει κάποιος έναν στόχο, μπορεί να τον πετύχει. Αν τον βάλει και με παρέα, μπορεί να τον πετύχει πιο εύκολα και να το απολαύσει ακόμα περισσότερο. Το ότι κάθε τάξη ανέλαβε να καταγράψει από μια μεριά ήταν συμβολικό, θα μεταφραζόταν ως η δύναμη που έχει η ομάδα. Τώρα, το να υπάρχει ένας οδηγος για το νησί σου και να έχει τη ζωγραφιά σου, τη φωτογραφία σου, τα κείμενά σου, ενώ είσαι 9 χρονών,  νομίζω είναι κάτι που μπορεί να προσφέρει αυτοπεποίθηση, ή ακόμα και πρόταση για το πώς μπορεί κανείς να μετέχει στην πραγματικότητα του τουρισμού, που είναι τόσο έκδηλη στο νησί μας, ακόμα και αν είναι ανήλικος.    

 

 

 

Γεννήθηκες και μεγάλωσες στην Τήνο. Ποιες είναι οι παιδικές αναμνήσεις που έχεις εσύ η ίδια, από την επαφή σου με τους πολιτιστικούς χώρους του νησιού;

Η παιδική μου ηλικία έχει γεύση σταφύλι από το αμπέλι του μπαμπά μας, έχει χώμα, σκαρφάλωμα στα βράχια, παρατήρηση αστεριών από την καρότσα του αγροτικού μας τον Αύγουστο, νερό παγωμένο από το πηγάδι στου Μανωλάκη, κοφίνια με εφημερίδες στον πάτο τους. Φάντα μπλε χωρίς ανθρακικό και τρανζίστορ στο χωράφι. Μυρίζει καβουρντισμένο σουσάμι και λεμονόφυλλο, γιασεμί ή βασιλικό, και έχει  τον ήχο από τη ραπτομηχανή της γιαγιάς μας της μοδίστρας. Ίσως, ακούγεται σαν τις ιστορίες που μας διάβαζε η μάνα μας πριν κοιμηθούμε, όμως αυτή είναι. Αυτοί ήταν οι σπουδαιότεροι πολιτιστικοί χώροι με τους οποίους ήρθα σε επαφή ως παιδί, και αυτοί μου έδωσαν την ταυτότητά μου. Ήταν η σειρά μου να τα επιστρέψω, και να προσφέρω στον τόπο μου με τον δικό μου τρόπο, ό,τι εκείνος μου έδωσε.

 

Ποιο είναι το δικό σου αγαπημένο σημείο στο νησί και ποιο κατάλαβες ότι είναι το αγαπημένο των παιδιών;

 Έχω πολλά αγαπημένα. Εδώ θα έβαζα λίγη θάλασσα, τώρα που μαθαίνω να κολυμπάω. Βαθύ και Άσπρος γιαλός. Τα υπόλοιπα 82 παιδιά δεν ξέρω τι λένε. Έχω την αίσθηση, όμως, οτι τα φυσικά τοπία είναι εκείνα που τα κέρδισαν. Αυτά και η ομορφιά τους. Το τελευταίο, ίσως, είναι και “προβολή”.

 

Θα έλεγες ότι ο οδηγός αυτός μπορεί να είναι η αρχή και για άλλες ανάλογες δημιουργικές προσπάθειες αναφορικά με την επαφή των παιδιών με τον πολιτισμό;

Όπως είπαμε και προηγουμένως, ήδη ερχονται σε επαφή με τον πολιτισμό. Ο οδηγός είναι μια άλλη πρόταση. Ένας άλλος τρόπος . Το καινούριο εδώ είναι, ίσως, ότι έρχονται σε επαφή με την πραγματικότητα του τουρισμού, για την οποία τα περισσότερα παιδιά ξέρουν και ξέρουμε κυρίως, πως το καλοκαίρι η μαμά και ο μπαμπάς δουλεύουν πολύ. Ίσως κάνει χώρο στις πολιτιστικές ανταλλαγές, προς όφελος των παιδιών με κάποιες αναπροσαρμογές.

 

Ποιοι οι επόμενοι στόχοι σου αναφορικά με νέες, ίσως, δράσεις γνωριμίας μας με το νησί της Τήνου;

Σίγουρα “η περιπέτεια δεν τελειώνει εδώ”, όπως λέγαμε και με τα παιδιά. Το καλό αυτού του έργου είναι η συνεργασία με τους διάφορους φορείς του τόπου, με τους οποίους προγραμματίζουμε αντίστοιχες δράσεις, και για τις οποίες σύντομα θα σας ενημερώσουμε! Στόχος μου είναι η διατήρηση αυτής της μορφής συνεργασίας που προέκυψε και η αξιοποίησή της, για το καλό του τόπου μας.

 

 

Περισσότερες πληροφορίες για το TINOS Guide & Seek:

www.tinosguideandseek.com

FB: @tinosguideandseek  

Instagram: tinosguideandseek